چوب:چوب، از نظر گیاهشناسی، بخش جامد و سخت زیر پوست ساقه درخت یا دیگر گیاهان چوبی است که به شکل بافت آوندی وجود دارد.
گرچه در باور عموم چوب تنها در درخت و بوته یافت میشود، همه چیز در باره چوب از نظر علمیدر همه گیاهان آوندی وجود دارد. در چوب مجراهای زیر قابل مشاهده است:
- بافت چوبی یا مجراهای چوبی، که شیره خام، آب و نمکهای معدنی محلول را از ریشه به برگها و غنچههای هوایی میبرد.
- آوند آبکشی یا مجراهای لیبر، که غذای آماده برای برگها (شیره تولیدی) به شکل محلول از طریق آنها برای تغذیه بقیه گیاه به گردش در میآید.
مجراهای چوبی بهوسیله سلول های مرده و دیوارههای چوبی شده بوجود میآیند. در هر دو حال پروتوپلاسم (بخش زنده ی سلول ) سلولی پدیدار میگردد و دیوارها بهوسیله تهنشین شدن ماده لیگنین (که سختی چوب از آن است) افزایش مییابند.همه چیز در باره چوب و سطوح تار و آوندی در نخستین سال رشد خود را در فاصلهای معین در بافت میان آوندهای چوبی و آبکشی قرار میدهند، این لایه کامبیوم نامیده میشود. کامبیوم به دو بخش درونی (آوند چوبی) و بیرونی (آوند آبکشی) تقسیم میشود. همچنانکه سلولهای پیر با رشد پیوسته تنه فرو میریزند،همه چی درباره چوب لایههای تازه آوند آبکشی کار خود را انجام میدهند.چوب بی گمان یکی از بهترین و سودمندترین مواد خام طبیعت است و بی آن بشر هرگز به سطح پیشرفت و رفاه کنونی نمیرسید.
مقطع ساقهٔ یک گیاه کتان: # مغز ساقه(Pith) # چوب زودرس (Protoxylem) # بافت چوبی (Xylem) # بافت آبکش (Phloem) # بافت سخت (Sclerenchyma) # پوسته (Cortex) #روپوست (Epidermis)چوب ابتدا، مادهای حیاتی برای ساخت ابزارهای اولیه، خانه و قایق برای حرکت در رودها بود. سپس، برای ساخت اکثر اشیا و ابزارهای سودمندی که انسان قرنها برای پیشرفت زندگی خود به آنها متکی بود، به کار رفت. بخشی از فناوری چوب بر اثر تلاش صنعتگران باقی مانده،همه چی درباره چوب ولی بیشتر آن ناچار از بین رفته و با مواد و روشهای دیگر که نتیجه انقلاب صنعتی بشر است، جایگزین شدهاست.چوب همه چیز در باره چوب تنها منبع طبیعی تجدیدپذیر است. نفت و زغال و دیگر معادن سرانجام روزی تمام خواهد شد، همه چیز در باره چوب ولی جنگلی که خوب نگهداری شود (حتی گاه بدون نگهداری) بطور نامحدود به تولید چوب ادامه خواهد داد. چوب جایگاه برجستهای در اقتصاد جهانی دارد. تولید سالانه چوب در جهان ۲۵۰۰ میلیون متر مکعب است.خواص فیزیکی و شیمیایی و نیز مکانیکی چوب آن را فعلاً بی جانشین کردهاست.چوب یکی از مفیدترین موادی است که ما در اختیار داریم. چوب محکم است اما میتوان به سادگی آن را برید و به شکلهای مختلف درآورد. بخش عمدهٔ چوب از تنهٔ درختها بدست میآید.چوب یکی از قدیمیترین و ابتداییترین مصالح ساختمانی موجود در طبیعت است که بشر در طول تاریخ از آن بهره بردهاست. همه چیز در باره چوب چوب تنها مصالح ساختمانی است که از منبع قابل تجدید بدست میآید و از مصالح خوبی برای مناطق زلزله خیز میباشد.
محتویات
- ۱درونچوب
- ۲انداختن درخت و حمل الوار
- ۲.۱خواص مکانیکی چوب
- ۲.۲خواص شی
- ۲.۳خواص کاربردی
- ۳شکل ظاهری چوب
- ۴الوار
- ۴.۱الوار تبری
- ۴.۲چهار تراش
- ۴.۳تخت لت
- ۴.۴تخته یاشیکی
- ۵مصرف چوب در صنعت
- ۶نگهداری چوب
- ۷تاریخچه مصرف چوب در ایران
- ۸مصرف چوب در بناهای دوره قاجار و معاصر
- ۹منابع
- ۱۰جستارهای وابسته
درونچوب
در علوم جنگل، بخش درونی و غیرزنده ساقه درخت که به آن استحکام بیشتری میبخشد را درونچوب میگویند.[۱] به همین منوال بخش بیرونی ساقهٔ درخت مرکب از یاختههای زنده که آب را به بخشهای بالاتر درخت منتقل میکند برونچوب نامیده میشود.چوبدرونی شدن در تمامی درختان پس از سن مشخصی رخ میدهد که به نوع گونه چوبی بستگی دارد ولی برخی از درختان درونچوب نامشخص مستند یعنی بخش تیره تری در تنه یا گرده بینه درخت دیده نمیشود مانند برخی ار انواع خانواده صنوبر ممرز توسکا بید ون یا زبان گنجشک و برخی از سوزنی برگان مثل زربین و سروناز و سرو شیراز[۲] درونچوب دارای خواص بهتری نسبت به برونچوب است همه چیز در باره چوب که اغلب به علت تجمع مواد استخراجی تیره شدن و افزایش دوام طبیعی چوب میباشد در نتیجه کمتر مورد حمله قارچها و سایر عوامل مخرب چوب قرار میگیرد.هر نوع پوسیدگی که به درونچوب محدود میشود را «درونپوسه» مینامند. سرخ، خاکستری یا آبی شدن درونچوب درختان پهنبرگ که لزوماً در نتیجه پوسیدگی نیست، را اصطلاحاً «درونتیرگی» مینامند. قهوهای یا مشکی شدن قسمتهایی از درخت یا دار که لزوماً در نتیجه پوسیدگی نیست را «درونسیاهی» نام گذاشتهاند.
انواع درونچوب:
- چوبی که تحت تأثیر عوامل طبیعی مانند قارچ و یخزدگی تغییر رنگ داده و شبیه به درونچوب شده باشد، «درونچوب کاذب» نام دارد.
- نوعی درونچوب کاذب که بر اثر یخبندان شدید به وجود میآید و سبب ایجاد قسمتهای رنگی در بخش مرکزی ساقه میشود «درونچوب یخزاد» نام دارد.
- درونچوب کاذبی به رنگ مشکی یا قهوهای تیره که معمولاً از درونچوب قابل تشخیص نیست و عمدتاً در پهنبرگان مشاهده میشود، «درونسیاه» نامیده میشود.
- قرمزی بارز درونچوب سوزنیبرگان و برخی پهنبرگان که عامل آن نوعی قارچ است را «دلقرمزی» میگویند.
انداختن درخت و حمل الوار
در زمانهای گذشته به وسیلهٔ ارههای دستی درختها را میبریدند اما امروزه برای انداختن درخت از ارههای برقی یا ماشینهای بزرگی استفاده میشود که میتوانند در چند ثانیه یک درخت را بیندازند و پوست تنهٔ آن را بکنند. در بعضی کشورها تنههای درخت را به نزدیک ترین رودخانه میاندازند و به کمک جریان آب به کارگاه چوب بری میرسانند، ولی بخش عمدهٔ الوار با کامیونهای مخصوص یا با قطار حمل میشود.
- وزن مخصوص چوب، بستگی به مقدار خلل و فرج و میزان رطوبت همراه آن دارد و معمولاً در رطوبت ۱۵ درصد محاسبه میشود. چوب سنگین تر معمولاً مقاوم تر است و بار بیشتری را تحمل میکند.
- رطوبت چوب، مقدار آبی است که در واحد وزن چوب وجود دارد. رطوبت چوب بر روی خواص فیزیکی چوب اثر زیادی میگذارد.
- هدایت حرارت در چوب، چوب به دلیل کم بودن قابلیت هدایت حرارتی برای ساختن عایقهای حرارتی مناسب است.
- تغییر ابعاد بر اثر حرارت:ازدیاد حرارت، معمولاً حجم را کمی زیاد میکند و مقدار رطوبت را کاهش میدهد و باعث کاهش جرم حجمی میشود.ضریب انبساط حرارتی چوب در جهت طولی حدود ۱۸ درصد جهت شعاعی و مماسی است.
- گرمای ویزهٔ چوب:گرمای ویژهٔ چوب خیلی زیاد است و وقتی در کنار هدایت حرارتی ناچیز آن قرار میگیرد باعث به وجود آمدن ویزگیهای مناسب در چوب میشود. برای مثال سطوح چوب در برابر خورشید و تابش آن بر خلاف فلزات سوزاننده نیست و در محیطهای بسیار سرد نیز یخ نمیزند.
- جذب و تخفیف صدا:چوبهای سبک، صداهارا بهتر جذب میکنند. هر چه سطح چوب نا منظم تر و مرطوب تر باشد، خاصیت عایق بودن آن در برابر صدا بیشتر است.
خواص مکانیکی چوب
- سختی چوب: این ویزگی در کیفیت کار با آن ونیز مصارفی نظیر پارکت که پیوسته تحت تاثیر سایش هستند مهم است. چوبهای نرم بیشتر مصرف درودگری دارند.
- تاب فشاری، به خاطر ساختمان ناهمگن چوب در جهات و اندازههای مختلف، متفاوت است. چوب در جهت الیاف تاب فشاری زیادی دارد ولی بر اثر وارد آوردن نیروی خیلی زیاد تغییر شکل میدهد.
- مقاومت خمشی:چوب تحت تاثیر خمش به طور محسوسی تغییر شکل میدهد. اگر نیروی وارد شده بیش از تاب خمشی باشد باعث از هم گسیختگی الیاف میشود.
- تاب ضربهای:چون چوب مرطوب انعطافپذیر تر است، مقاومت آن در برابر ضربه بیشتر است. به طور کلی هرچه چوب متخلخل تر باشد، تاب ضربهای آن کمتر است.
- دوام چوب:چوب جسم بادوامی نیست. و به وسیله حشرات و قارچها فرسوده میشود. البته چوبهای متراکم تر، مقاوم تر اند و میتوان با روشهایی تراکم چوب را افزایش داد.
خواص شی
- اثر هوا،منخخه۹۹ه۹قق۵۷۶۷۸۹۰–۰۹۸۸ته اکسیژن و آب بر سلولز:هوای خشک در حرارت عادی بر روی سلولز اثر نمیکند.. مواد اکسید کننده نیز در صورت رقیق بودن بر روی سلولز اثر ندارند ولی چنانچه غلیظ باشند مولکول سلولز را تحت تاثیر شیمیایی قرار میدهند.
- اثر حرارت:سلولز در درجه حرارت ۱۵۰ درجه سانتی گراد تغییر رنگ میدهد و در ۳۰۰ درجه سانتی گراد تجزیه میشود.
- اثر اسیدها:اغلب اسیدهای معدنی و آلی تنها چنانچه غلیظ باشند بر سلولز موثرند.
- اثر قلیاها:به طور کلی قلیاها در حالت رقیق بر سلولز اثری ندارند ولی سود غلیظ بر سلولز اثر میکند و از این طریق مواد مختلفی به دست میآید که در صنایع تهیه ابریشم مصنوعی کاربرد دارند.
خواص کاربردی
- یکی از مصالحی است که قابل تجدید است و در صورت وجود مدیریت صحیح هیچوقت تمام نمیشود.
- در صنایع و موارد گسترده و گوناگونی مانند: کشتی سازی، هواپیما سازی، کاغذ سازی، ابریشم و چرم مصنوعی، ساخت ابزار موسیقی و غیره کاربرد دارد.
- چوب در تزیینات داخلی و خارجی به عنوان یکی از بهترین و زیباترین مصالح طبیعی، به طراحان کمک شایانی میکند.
- قطعات چوب به راحتی به هم چفت میشوند و توسط میخ و پیچ، چسب یا با اتصالات ساده جوبی مانند کام و زبانه و دم چلچله به همدیگر متصل میشوند.[۳]
شکل ظاهری چوب
چوب در حالت اولیه فقط تسطیح میشود، سرشاخهها و گرههای برجسته آن گرفته میشود. چوبهای گرد در طول و قطرها، متفاوت بوده که نوع قطور آن برای ستونها و تیرهای باربر مصرف میگردد. از چوبها با قطر کمتر برای چوبهای وادار و توفال و لپه و نظایر آن مصرف میشود. این چوبها معمولاً از درختهای تبریزی، شمشاد، بید، ممرز، راش و غیره تهیه میگردد.[۴]
الوار
در قدیم چوبهای گرد به وسیله اره دو سر بلند که طول آن در حدود ۱٫۵ متر و تیغه آن در ناحیه دسته ۱۰ و در وسط ۱۵ سانتیمتر بود به وسیله دو کارگر بریده میشود، ولی امروزه عمل برش توسطارههای برقی دستی و ارههای دستگاهی انجام میگردد و معمولاً برش هر ردیف به ضخامتهای دلخواه برای کارهای نجاری تهیه میشود. چنانچه الوار به وسیله برشهای شعاعی از گرد بینه تهیه شود از جهت مقاومت و همگن بودن اصولی تر خواهد بود. الوار از چوبهای نرم و یا از چوبهای مقاوم با مقطع مربع یا ابعاد متغیر ۴۰*۴۰ سانتیمتر یا کمتر و یا بیشتر نسبت به قطر درخت، از کنارههای گرد بینه برش شده و بعداً الوار غوله به وجود میآید.[۴]
الوار تبری
الوار تبری بیشتر از چوبهایی است که دارای ترک عمیقی باشد که به اصطلاح تبرداران لاپ و یا لاش گفته میشود و به وسیله تبرزنی و اهرم کردن در ترک گرد بینه اصطلاحاً لاپه میشود و با تبر تیز تسطیح شده و جهت کارهای متفرقه خصوصاً تراورس استفاده میشود. تراورس ریلهای راه آهن در طولهای مختلف کوچک، بزرگ و متوسط تهیه میشود.[۴]
چهار تراش
به طوری که اشاره شد از خانواده برشهای چهارسوک میباشد که در ابعاد ۸ تا ۱۲ سانتیمتر و یا نسبت به عرض الوار برش میشود و جهت کلاف کشی در ساختمانهای چوبی و پوششهای آنها، در اسکلت خرپاسازی شیروانی، پلها زیر قالبهای کفراژ و ستونها و نعل کفها به نام نعل بندی در ساختمانهای چوبی ایوان دار مصرف میگردد.[۴]
تخت لت
از چوبهای مدور که ترک برداشته و مانند کتاب باز شده و در دو قطر نامساوی میباشد و اصطلاحاً به شکل دم کاردی و یا دو دم در طول تقریبی تا ۱٫۵ متر و عرض بین ۴۰ تا ۷۰ سانتیمتر تهیه میشود. این تختهها از نشست دم کاردی یکدیگر به حالت سفال ریزی بر سطح اسکلت و شیبهای خارجی خانههای روستایی و کلبه و آشیانههای جنگلی مصرف داشته و بیشتر در شمال ایراناستفاده میشود. تختههای لت اکثراً از چوبهای مقاوم به خصوص بلوط میباشد.[۴]
تخته یاشیکی
این تخته معمولاً از چوبهای ملایم و نرم که میخ در آنها نشست داشته باشد و از قطعات گردبینه در ارتفاع و عرض لازم و به ضخامت ۱۰ تا ۲۰ میلیمتر برش میشود. چنانچه قطعه گردبینه بزرگ باشد ابتدا به صورت دوبینه درآمده و سپس هر بینه با برشهایی به صورت ورق به شکل تخته درآمده و در بسیاری از کارها مصرف میشود. توجه ۱: کنارههای تخته درآمده وسیله برش یک عرض میگردد. توجه ۲: چنانچه گردبینه به چهارسوک تبدیل شود و سپس از آن تخته تهیه گردد کاری اصولی انجام شده است.[۴]